حکومت اشکانی با بهره گیری از حکومت سلوکی موفق شد با تفاهم دودمانهای مختلف، دولت متمرکز، قدرتمند و قاهری را برای اولین و آخرین بار در تاریخ ایران تشکیل دهد تا بدین نحو بتواند بازرگانی و تجارت را رونق دهد و شهرنشینی و شهرگرایی شتاب گیرد. اشکانیان با ادغام و تلفیق شهر دولتهای پارسی ـ هلنی با نقاط مسکونی اطراف آن و حذف نابرابریهای اجتماعی ـ فرهنگی و اقتصادی بین شهر و روستا و الغای خودفرمانی شهر ـ دولتها حتیالمقدور مفاهیم یونانی را از بین بردند و به مفاهیم بومی و سرزمینی ـ به خصوص شیوه پارسی ـ در همه ابعاد زیست و تولید و به روز کردن آنها بازگشتند و این بازگشت منجر به نحوه استقرار و زیستی شد که میتوان از آن تحت عنوان سبک پارتی یاد کرد.
در
این سبک روستا و شهر در تقابل با یکدیگر قرار نداشتند و مانند سبک پارسی،
این دو سکونتگاه مکمل یکدیگر بودند. شهر در عین اینکه مرکز مبادله و صنعت
است به تولید و کشاورزی
نیز میپردازد و روستا در امر بازرگانی و صنعت سهم مهمی داشت. در واقع شار
نه به معنای اخص کلمه ، بلکه در سرزمینی فراتر از شهر و در ارتباط دو سویه
با روستا معنای خود را مییافت.
دولت اشکانی با تخریب
سازمان کالبدی دولت سلوکی ، مظهر آن یعنی (شهر پارسی ـ هلنی) را نیز
دگرگون کرد. شهر را با محیط اطرافش ادغام نمود و نظم خودانگیخته محیطی را
بر نظم منطقی و برنامهای تحمیل کرد. برای نخستین بار در این دوره شهر
دایرهای شکل گرفت و شهرهایی چون نسا و فیروزآباد متولد شدند. شار سبک پارتی ، مانند شار سبک پارسی، دارای تقسیماتی چون دژ حکومتی ، شار میانی و شار بیرونی بود که مفاهیم نسبتاً یکسانی با اجزای شهر پارسی داشت.
مفاهیم
سبک پارتی در دوران ساسانیان تکامل یافتند و پیچیدهتر شدند. ظهور دولت
ساسانی، که اولین حرکت جامعه شهری برای رسیدن به قدرت بود. ضربههای عمده
را بر شیوههای تولید و زیست دودمانی و ایلی وارد ساخت و اشرافیت دودمانی
عملاً از طبقات اجتماعی حذف شد و در مقابل نظام کاستی حاکم گشت. شهر
همچنان مکان استقرار طبقات برتر اجتماعی مانند مؤبدان و مغان، جنگاوران و
سپاهان ، دبیران و پزشکان و دهقانان بود و طیف عظیم مردم چون پیشهوران ، بازرگانان، صاحبان حرف و امثال آنان در خارج از چهارچوب این طبقات واقع بودند و به تبع آن در خارج از دیوارهای شار زندگی میکردند.
شار ساسانی، همچون شار پارسی در دولت هخامنشی،
بر مبنای باورهای دینی و متأثر از مقوله جهانبینی ساخته میشد. شهر
معمولاً به حصاری ختم میگردید که چهار دروازه به چهار سوی عالم داشته
باشد، که خود یادآور جهات اربعه و عناصر اربعه بود. شار ساسانی به شکل
شطرنج و گاهی به شکل جانوران ساخته می شد. به عنوان مثال، شهر شوش مانند باز، وشوشتر
مانند اسب، طراحی شده بود. سازمان فضایی ـ کالبدی شار ساسانی در سبک پارتی
مانند شار اشکانی بود و دژ حکومتی، شار میانی و شار بیرونی را شامل میشد،
که شار بیرونی محل استقرار مردمی بود که در چهار طبقه ممتاز ساسانی جای نمی گرفتند و در دولت ساسانی نقشی نداشتند.
اما
نکته قابل توجه درخصوص ریختشناسی شهرهای ساسانی، برجسته شدن نقش بازار و
میدان بود. عنصر بازار، در مقیاسی که اکنون از آن داریم، کالبد پیدا
میکرد و شکل دهنده محلات و ستون فقرات شهر بود. میدان نیز مکانی بود که
بازارها بدان منتهی میشد و محل بررسی اعلام فرمانهای دولت بود، که البته
نقشی متفاوت با آگورا و فوروم داشت.(فوروم) در رم و (آگورا) در آتن
میادینی بوده اند که نقش غالب آنها اجتماعی، فرهنگی و تفریحی بوده است. در
این میادین مردم به دور یکدیگر جمع می شدند و جشنها و مسابقات متعددی را
بر پا میکردند.
سلام. وب جالبی داری علی جان . این مطلبت هم جالب بود خوشمان آمد
ممنونم از شما.